Nederlands: Historische schuld bestaat niet

In een artikel in het dagblad Trouw over slavernijverleden en hedendaags racisme (5 december) wordt beweerd dat ‘we’ de ‘erfenis van het kwade verleden’ in ons meedragen en dus, net als de ‘erfzonde’, een verantwoordelijkheid dragen voor in het verleden begaan onrecht. Het is een half-religieuze, half-filosofische benadering van een actueel thema: bestaat er zoiets als ‘historische schuld’?

Het begrip ‘erfzonde’ is een vrucht van het denken binnen archaïsche gemeenschappen die geen besef hadden van de waardigheid en de autonomie van het individu: ‘group think’ gaf toen bij alle discussies de doorslag. Bijvoorbeeld, het Oude Testament is verzadigd met dat soort denken, wat nog aan te treffen is in onderontwikkelde vormen van Christendom en Islam. Autonomie van het individu is een latere evolutie van het mensbegrip en een vooruitgang in moreel besef, en het vormt geen tegenstelling met het dragen van verantwoordelijkheid voor de (huidige) gemeenschap. Overal in de wereld waar samenlevingen zich ontwikkelen, ontwaakt een sterker besef van individuele autonomie, zelfs in landen als China en India waar de lokale cultuur sterk op de gemeenschap is gericht.

Historische, collectieve schuld die in het verleden is ontstaan, wordt niet automatisch doorgegeven naar volgende generaties, want:

Niemand is verantwoordelijk voor wat anderen in het verleden gedaan hebben, of voor de gevolgen daarvan. Ook is niemand verantwoordelijk voor de staat van de samenleving waarin hij toevallig geboren is. Wanneer deze samenleving een deel van haar welvaart te danken heeft aan onrecht dat in het verleden heeft plaatsgevonden, valt dat nog steeds niet onder de verantwoordelijkheid van de burgers die nu leven, óók niet als zij – bewust of onbewust – er de vruchten van kunnen plukken. Want: waar zou dan de grens moeten zijn?

De enige, en hoogst belangrijke, verantwoordelijkheid van de huidig levende burger is: leven als een beschaafd mens, het vermijden van welke vorm van discriminatie dan ook, en het bijstaan van de medemens waar nodig en waar mogelijk. Meer kan er niet van iemand verwacht worden. Met schuld voor onrecht in het verleden door anderen gepraktiseerd, heeft dit niets te maken.

Groepen in de samenleving die zich gediscrimineerd voelen en dit terugvoeren op het slavernijverleden, projecteren huidig onrecht op een tijd die niet meer toegankelijk is, in plaats van dit uitsluitend te richten op de concrete problemen van discriminatie die nu spelen. Het is dus zinloos, net als de mythe van de erfzonde, en dient definitief opgeborgen te worden in de map van de geschiedenis. Om de huidige samenleving steeds weer als schuldige af te schilderen en geheel onschuldige burgers allerlei met schuld beladen verantwoordelijkheden in de schoenen te schuiven waaraan niets meer te veranderen valt – want opgesloten in het verleden – is immoreel. De onder druk afgedwongen ‘excuses’ voor historisch onrecht zijn dus een treurig en zinloos moreel theater. Veel beter is: eerlijke en feitelijke voorlichting over de geschiedenis en aandacht voor het onrecht van huidige vormen van discriminatie. De rest is onzinnig en schept alleen maar meer controverse en spanningen, en bovendien voedt het ultrarechtse politiek, die juist buitensluiting en huidig onrecht aanjaagt.

------------------

Dit korte artikel verscheen in Het Parool van 10 december 2022, nadat het door Trouw, de Volkskrant en de NRC geweigerd was.

----------------

Addendum 17/12/22:

Columnist Johan Fretz in Het Parool van 17 december, in een commentaar op de voorgenomen 'excuses' van de regering voor het slavernijverleden:

 'Als wij iemand met die slavernij hebben gekwetst, dan spijt ons dat.'